Tekst: Henk Smeijsters
De klimaatcrisis is moeilijk te tackelen omdat de moderne mens een grenzeloos consumptieve levensstijl ontwikkelde. Je kunt de klimaatcrisis daarom ook een levensstijlcrisis noemen. Aangezien we in de klimaatverandering onomkeerbare kantelpunten naderen – gesmolten poolijs en gletsjers kun je niet meer terughalen – heeft het veranderen van de levensstijl een hoge urgentie. Maar niet alleen met het oog op dergelijke kantelpunten is deze verandering urgent. 29 juli is de Earth Overshoot Day, hetgeen betekent dat we halverwege het jaar evenveel grondstoffen verbruikt hebben als de aarde in een jaar kan opbrengen. Omdat de consumptieve levensstijl een crisis in de identiteitsontwikkeling teweeg heeft gebracht is ook vanuit dit perspectief de verandering van levensstijl urgent.
Consuminderen
Het hardnekkige idee achter de groei-economie is dat de aarde onuitputtelijk is. Door middel van het efficiënter gebruiken van grondstoffen en het vervangen van fossiele brandstoffen door andere energiebronnen zouden we kunnen blijven groeien. Maar waterstof, electriciteit, accu’s, laadpalen, zonnepanelen, windmolens enzovoort, moeten geproduceerd worden en daarvoor zijn grondstoffen en veel energie nodig. Bovendien treedt het zogenaamde reboundeffect op: als de mens efficiënter produceert, denkt hij dat hij meer mag consumeren. Wie een zuinige auto rijdt, legt meer kilometers af omdat hij denkt toch al zuinig te zijn. De realiteit is dat de aarde niet onuitputtelijk is en ook vervangende grondstoffen ooit uitgeput zullen raken. Alleen door minder te consumeren kunnen we voorkomen dat de aarde vroeg of laat uitgeput raakt.
Hersteleconomie
In rijke landen is aan de consumptie geen grenzen gesteld. Neem als voorbeeld de Fast Fashion (goedkope en voortdurend wisselende mode) die tot gevolg heeft dat kleerkasten uitpuilen van kleren en schoenen die niet of weinig gedragen worden. Produceren, verpakken en verzenden kost energie. Geretourneerde artikelen worden vernietigd omdat ook recyclen energie kost. Er is sprake van een wegwerpeconomie waarin in hoog tempo producten gemaakt, verbruikt en vernietigd worden.
In plaats van de wegwerpeconomie is een hersteleconomie nodig. Daarin worden producten niet zo snel mogelijk vervangen omdat de mode of innovatie iets nieuws voorschrijft, maar gaan zij zolang mee tot zij versleten zijn. Alles wordt zoveel mogelijk gerepareerd tot het echt niet meer gaat.
Kenmerkend voor deze economie is dat niet gedaan wordt alsof de aarde onuitputtelijk is en bij het bevredigen van behoeften de grenzen van de aarde niet overschreden worden. Op de lange termijn is de hersteleconomie de ware oplossing voor de klimaatcrisis en de grondstoffencrisis.
Zingeving
Terwijl de reclames en influencers het beloningscentrum in de hersenen conditioneren zodat van een vrije keuze geen sprake is, zeggen aan mode verslaafde mensen dat de vele kleren die zij kopen hen het gevoel geven een eigen identiteit te hebben. Het is een identiteit die gebaseerd is op gezien worden door anderen. Doordat anderen zien dat zij met de mode meegaan voelen zij zich erkend. Zelfs als zij de kleren nooit dragen en niet op straat showen, is hun geest bevangen door het idee dat zij door kleren te kopen iemand zijn. Consumptieartikelen bieden mensen de mogelijkheid een schijnidentiteit op te bouwen, maar achter de modieuze façade gaat een geestelijke armoede schuil. Door de schijnidentiteit blijft het opbouwen van een authentieke identiteit achterwege, hetgeen bij tijd en wijle depressies of zingevingsproblemen veroorzaakt. De aarde heeft mensen nodig die behoedzaam met haar omgaan. De behoedzame omgang met de aarde maakt het tevens mogelijk een authentieke en van zin vervulde identiteit te ontwikkelen.
Deze column is ontleend aan het nieuwe boek van Henk Smeijsters: Grenzen aan de vooruitgang. Op weg naar een behoedzame levensstijl, dat eind december verschijnt.
Dit artikel verscheen eerder op delimburger.nl.